• Een voormalig kerkje, waarvan de toren uit het jaar 1225 dateert

• Een cultureel centrum, met een afwisselend programma van begin mei tot eind oktober

• Een stijlvolle locatie, te huur voor o.a. huwelijken, vergaderingen, lezingen, recepties

• Een historisch museum, waar je je ogen uitkijkt

Beklim de toren
Je kijkt je ogen uit, niet alleen vanwege de authentieke inrichting met een originele preekstoel en de rozenkrans van Klaas van Kieten (de legendarische reus van Spaarnwoude), maar bijvoorbeeld ook door de goed bewaarde houten heiligenbeeldjes. De toren van het kerkje kun je beklimmen. Hij is 20 meter hoog. Bovenin heb je een prachtig uitzicht op de omgeving van Spaarnwoude, zie je Haarlemmermeer liggen en lijkt Schiphol heel dichtbij!

Beleef geschiedenis
In de Stompe Toren beleef je zomaar 8 eeuwen geschiedenis. Maar dan door de ogen van nu. De toren dateert volgens deskundigen uit 1225. Het huidige kerkje is van latere datum: uit 1764. Eerdere kerkjes op deze plek brandden twee keer af (in 1450 en 1573). En omstreeks 1763 werd de kerk ook nog een keer door een zware storm verwoest. Maar ja, wat goed is, komt altijd weer terug. De Stompe Toren ligt in een gebied dat oorspronkelijk Spaernwou(w) heette. Dat betekent ‘woud bij de rivier het Spaarne’. Hier was heel vroeger een moerasbos van wilgen-, elzen- en berkenbomen. De bodem bestaat uit veen en op dat veen ligt een strandwal, daar ontstaan in de tijd van de kustvorming in het westen van Nederland, zo’n 5000 jaar geleden.

Middeleeuwse toestanden…
Rond het jaar 1000 na Christus ontgonnen akkerbouwers het veen bij Spaarnwoude. Ze groeven slootjes, die nu nog net zo lopen als zij die toen aanlegden. Op de strandwal bij Spaarnwoude stichtten ze een kapel (in het jaar 1040). Rond 1450, na een brand door blikseminslag, herbouwden ze de kapel als een stenen kruiskerk. Men verhoogde de toren en voorzag hem van een stenen spits in gotische stijl. Het vaam* van de ‘reus’ Klaas van Kieten is waarschijnlijk ook toen aangebracht. De toren had nu een gemetselde spits. Het was een baken voor de scheepvaart op het toen nabijgelegen IJ.

(*) Een vaam is de afstand tussen de toppen van de middelvingers bij zijwaarts uitgestrekte armen.

In protestantse handen
Nadat in 1573, tijdens de belegering van Haarlem, de Spaanse troepen het kerkje in brand staken, bleven alleen de robuuste toren en de kerkmuren staan. Tijdens de brand zijn de rozenkrans van Klaas van Kieten en dertien houten beeldjes uit de kerk gered door boer Dijkzeul, die naast de kerk woonde op boerderij ‘Einde Rust’. Het eerder rooms-katholieke kerkje ging eind 16^e eeuw in protestantse handen over. Het huidige kerkje uit 1746 bouwde men tegen de oude en behouden stokoude toren aan. Dat staat er dus ook al bijna 280 jaar.

Andere tijden…
In de Franse tijd (1795-1813) kwam er vrijheid van godsdienst. Katholieken en protestanten spraken af dat het kerkje protestants zou blijven. In 1844 werd de spitse toren en een verdieping van de kerktoren gesloopt. Er moest namelijk nodig gerestaureerd worden, maar voldoende geld daarvoor ontbrak. Noodgedwongen werd de toren ingekort tot ongeveer 20 meter; hij kreeg een laag dakje van hout en dakpannen. En zo is de toren aan zijn naam gekomen: de Stompe Toren. Tot 1880 werden er in het kerkje protestantse erediensten gehouden, daarna niet meer.

Kunst in de kerk
In de jaren twintig van de vorige eeuw gebruikte kunstenaar Frans Baljon het kerkje als atelier. Hij vertrok in 1932. Na de oorlog werd het kerkje betrokken door de familie De Raaf. Vanaf 1946 richtte die er een klein museum in en organiseerde er o.a. concerten. Toen het kerkje opnieuw moest worden gerestaureerd vertrok de familie De Raaf. In 1961 vestigde schilder en beeldhouwer Jan Jacobs Mulder zijn atelier in de Stompe Toren. Dat bleef zo tot 1982.

Restauratie en cultureel centrum
Vervolgens kwam het kerkje onder beheer van het in 1983 opgerichte Gilde van de Stompe Toren, opgevolgd door de Stichting Vrienden van de Stompe Toren. Voortvarend nam die organisatie de restauratie ter hand. En veranderde de naam in Cultureel Centrum Stompe Toren. Sinds 1 januari 2019 ligt Spaarnwoude in de gemeente Haarlemmermeer en is die gemeente ook de eigenaar. De Stichting Cultureel Centrum Stompe Toren (CCST) huurt het kerkje van haar. CCST zorgt jaarlijks voor een afwisselende, inspirerende programmering die bestaat uit zang, muziek en beeldende kunst. En stelt het kerkje ter beschikking als officiële trouwlocatie en voor vergaderingen, lezingen, bezinningssessies en andere bijeenkomsten. Ook de Stompe Toren huren? Ga naar de pagina Verhuur.

Leuke weetjes rond de Stompe Toren Spaarnwoude
Van 1946 tot 1956 was de Stompe Toren ook al een cultureel centrum met een goede reputatie. Eén keer in de maand, op zaterdag, was er een evenement. Dan reed een speciale bus van Haarlem naar de Stompe Toren. Een retourtje kostte ƒ 0,60. Dat zou nu 27 cent zijn. **

In de jaren ’40 brachten de Haarlemse schrijver Godfried Bomans en zijn goede vriend Harry Prenen een nacht door in de Stompe Toren. Godfried Bomans schreef daar een verslag over in Elseviers Weekblad in juni 1949.

In de jaren ’60 maakte cineast Jaap de Wit uit Leiden een film over de Stompe Toren (‘Kunstenaar in de Stompe Toren’). We zijn op zoek naar het origineel daarvan – of naar een kopie. Weet jij meer? Laat ons weten.

Op 23 augustus 1973 bezochten kroonprinses Beatrix en Prins Claus de Stompe Toren en Spaarnwoude.

Op de Akker Gods, bij de Stompe Toren, ligt een heuse burgemeester van Amsterdam begraven. Het is Arnold Jan d’Ailly. Hij was burgemeester van de hoofdstad van 1946 tot 1956. Ook Frank IJsselmuiden, burgemeester (1973-1995) van Haarlemmerliede en Spaarnwoude, heeft hier een laatste rustplaats.

De verhalenpaal ‘STOMP’ markeert de locatie van de Stompe Toren en is een wegwijzer in het fietstochtennetwerk van het erfgoed in Haarlemmermeer.

(**) Bron: Jacques De Jong, ‘Verhalen uit de oude doos’, in: tijdschrift Op ’t Hoog, 2023.

Stompe Toren Spaarnwoude steekt er bovenuit.

Cultuurlocatie voor exposities in Haarlemmermeer